Իմ սենյակի հատակագիծը

Թեմա՝ Մասշտաբ Գործնական աշխատանք

Հիշեցում, ինչ է մասշտաբը: Թղթի վրա տարբեր առարկաներ նկարելիս հաճախ չափերը չեն համընկնում այդ առարկաների իսկական չափերի հետ: Հարմար է լինում մեծ առարկաները պատկերել փոքրացրած տեսքով, իսկ փոքրերն՝ մեծացրած տեսքով: Բայց նկարը, գծագիրը, հատակագիծը պետք է պատկերացում տա առարկայի իսկական չափերի մասին: Այդ նպատակով գծագրերի և հատակագծերի վրա գրում են՝ նշելով գծագրի որևէ հատվածի երկարության հարաբերությունը նրա իսկական երկարությանը: Օրինակ, եթե տան հատակագծի վրա 1սմ երկարությամբ հատվածն իրականում ունի 2մ երկարություն, ապա գրում են՝

1սմ-2մ, կամ 1սմ:

200սմ, կամ 1 :200

Հատակագծի որևէ գծի երկարության հարաբերությունը համապատասխան իրական գծի երկարության կոչվում է մասշտաբ:

Գործնական աշխատանքի ընթացքը, նկարագիրը: Սիրելի՛ սովորող, բլոգում նոր գրություն բացիր, վերնագիրը գրիր՝ Իմ սենյակի հատակագիծը.

1.Նկարիր քո սենյակը:

2.Նկարը տեղադրիր բլոգում:

3.Նշիր հատակի ձևը՝ ուղղանկյուն է, թե՞ քառակուսի է, թե՞ ունի այլ ձև: Եթե սենյակի հատակը ո՛չ քառակուսի է, ո՛չ էլ ուղղանկյուն, ունի այլ ձև, կարող ես հատակը բաժանել մասերի, որոնցից յուրաքանչյուրը լինի քառակուսի կամ ուղղանկյուն, տե՛ս նկարը.

4. Չափիր հատակի երկարությունը, նշիր պատասխանը արտահայտելով սմ-ով ___: Հարմարության համար կարող ես կլորացնել մինչև ամենամոտ տասնյակը: Օրինակ, 234սմ՝ կստանանք 230սմ:

իմ սենյակի հատակի երկարությունը 400 սմ է:

5.Չափիր հատակի լայնությունը, նշիր պատասխանը արտահայտելով սմ-ով ___: Հարմարության համար կարող ես կլորացնել մինչև ամենամոտ տասնյակը: Օրինակ, 268սմ՝ կստանանք 270սմ:

իմ սենյակի լայնությունը 300 սմ է:

6. Ընտրիր հարմար թվային մասշտաբ և փոքրացրու երկարությունը, լայնությունը նույնքան անգամ:

երկարություն-400:100=4մ

լայնություն-300:100=3մ

1:100սմ

7. Նշիր փոքրացնելուց հետո հատակի նոր չափերը. Երկարություն_ Լայնություն_

լայնություն=4սմ

երկարություն=3սմ

8. Paint ծրագրով նկարիր սենյակի հատակն արդեն փոքրացրած չափերով․

9. Տեղադրիր նկարը բլոգում:

10. Աշխատանքը կարող ես ներկայացնել ինչպես պատումի տեսքով, այնպես էլ տեսանյութի տեսքով: Աշխատանքը ուղարկիր l.hakobyan@mskh.am հասցեով մինչև հոկտեմբերի 30-ը:

Ուսումնական աշուն

Task 1.-Առաջադրանք 1

Continue the interesting vocabulary with the similar words or words which you can understand without translation. Make your own vocabulary. Write at least 5 Armenian words, which you’d like to present to your e-pal (from eTwinning project). Translate them. You can make a video with the correct pronunciation of those words and make a short video guide. Your vocabulary can be thematic: football, fruit, games, etc. (Շարունակի՛ր նման բառերի հետաքրքիր բառարանը, ինչպես նաև այն բառերի, որոնք հասկանում ես նաև առանց թարգմանելու։ Ստեղծիր քո անձնական բառարանը։ Առանձնացրու առնվազն 5 հայերեն բառ, որոնք կցանկանայիր, որ այլ երկրի քո հասակակիցը պարտադիր իմանար։ Թարգմանիր դրանք։ Կարող ես ճիշտ առոգանությամբ ձայնագրել այդ բառերը իրենց թարգմանությամբ` ստեղծելով փոքր տեսաբառարան-ուղեցույց։ Բառարանդ կարող է լինել թեմատիկ, օրինակ՝ ֆուտբոլային, մրգային, խաղային և այլն)։ 

Խնձոր-apple

Բալ-cherry

Թուզ-fig

Նուռ-pomegranate

Ծիրան-apricot

Task 2-Առաջադրանք 2

A magic autumn in my homeland-Իմ հայրենիքի հրաշագործ աշունը

Take photos of the nature. The pictures must show the beauty of Armenian autumn. Tell also about the places where you have taken the photos. Make Autumn gallery with colourful pictures on your blog. (Բնության լուսանկարներ արա։ Լուսանկարները պետք է ցույց տան հայաստանյան աշնան գեղեցկությունը։ Պատմիր նաև այն վայրերի մասին, որտեղ որ արվել է լուսանկարը։ Աշնանանյին գունեղ լուսանկաներով պատկերասրահ ստեղծիր բլոգումդ)։

The nature in Armenia is very beautiful especially in autumn. The leaves of the trees are yellow, red, orange and brown. The weather is warm, the sun is shining brightly and we enjoy the beautiful autumn. These images are done in Dsegh. We usually go there in autumn and have a good time.

Կապիկն ու Աղվեսը

Назови-ка мне такого умника среди зверей, которому я не могла бы подражать! — хвалилась обезьяна лисице.

Лисица же возражала:

— А ты попробуй назвать того недостойного зверя, которому придёт в голову подражать тебе!

Թարգմանած Հայերեն
Ցույց տուր ինձ այնպիսի խելացիի կենդանիների միջից,որին ես չէի կարողանա ընդօրինակել!— գովում է կապիկը իրեն աղվեսի մոտ:

Աղվեսն առարկեց.

— Իսկ դու փորցի ասել այն անարժան կենդանուն,որը կմտածի ընդօրինակել քեզ!

Պարապմունք 28.

Պարապմունք 28.

1.Քարտեզի վրա եղած 3սմ երկարությամբ հատվածին տեղան­քում համապատասխանում է 27կմ երկարությամբ հատված։ Որքա՞ն է քարտեզի մասշտաբը։
27կմ=2.700.000սմ
2.700.000:3=900000
1:900000

2.Գտե՛ք տառային արտահայտության արժեքը, եթե
a = 100, b = 40.

12* (2*a + 3*b) ։ 3
12x(2×100+3×40) : 3=1280

3.Ապրանքի գինը 10.000 դրամ է: Ապրանքի գինը նախ զեղչեցին 30%-ով, հետո նոր գինը բարձրացրին 45%- ով:  Գտիր ապրանքի վերջնական գինը:
10000×30:100=3000
10000-3000=7000
7000×45:100=3150
7000+3150=10150

4.Հաշվի՛ր.

13/5- ⅘
12/50-1/75
33. 1/7+2. 3/7
4/7 x 1. ⅖
  3.1/9 : 28

5.Քարտեզի վրա երկու քաղաքների հեռավորությունը հավասար է  4սմ­-ի։ Ինչի՞ է հավասար քաղաքների իրական հեռավորու­թյունը, եթե քարտեզի մասշտաբը 

1 ։ 1000000 է։
4×1000000=4000000

6. Գնացքը 3 ժամում անցավ 250 կմ։ Առաջին ժամում այն անցավ ճանապարհի 40 %-ը, երկրորդ ժամում՝ մնացածի 40 %-ը։ Քանի՞ կիլոմետր անցավ գնացքը երրորդ ժամում։

7.Գտե՛ք ամենափոքր հնգանիշ թվի և ամենամեծ եռանիշ թվի տարբերության տասնապատիկը։
10000-999=9001
9001×10=90001

8.Քառակուսու պարագիծը 240 սմ է։ Գտե՛ք նրա մակերեսը։

9.Գայանեն գրքի  3/4 մասը կարդաց  6 օրում: Քանի՞ ժամում կկարդա ամբողջ գիրքը:

10. Ջրավազանը դատարկող խողովակը բացելուց 1 ժ անց ջրավազանում մնաց 640 մ^3 ջուր, իսկ 3 ժ անց՝ 220 մ^3։ Սկզբում որքա՞ն ջուր կար ջրավազանում։

11.Ստեղծագործական աշխատանք, կարևոր։

Թարգմանություն, պատմություն

Верхний и Нижний Египет

Как удалось объединить в могучую империю царства Верхнего и Нижнего Египта? Ученые полагают, что нашли ответ на этот вопрос.

О древнем Египте известно многое, но процесс самого его возникновения понятен плохо. Главные спорные вопросы: каким образом на Ниле сначала появились, а потом слились в единую державу два самостоятельных царства, Верхний и Нижний Египет? Важный ключ к тайне дает схематическое изображение на скале скорпиона (см. ниже изображение), возможно, нацарапанное участвовавшим в сражении воином. Сам этот символ и рассказанная им история, похоже, выводят нас на правителя, которого принято называть «царем Скорпионом».

К 5000 до н.э. предки египтян жили в маленьких деревнях там, где сейчас пустыня, а тогда была саванна. Вокруг хватало небольших озер, откуда в сезон дождей вытекало множество впадавших в великий Нил речушек (вади). Среди наскальных рисунков той эпохи встречаются изображения бегемотов и крокодилов. По тем местам, где сейчас сухие ущелья, плавали лодки с людьми и товарами. Каждая деревня была крошечным государством, часто с собственным божеством, а точнее, тотемом — животным или растением. Такие изображения археологи находят на раскопанных культовых предметах и керамике. Вполне вероятно, что разнообразие этих тотемов легло в основу сложного древнеегопетского пантеона, включавшего множество зооморфных ботов.

Символ единства. Тысячи лет у фараонов было две короны: белая, в виде кегли, и красная, похожая иа ковш, — Верхнего и Нижнего Египта соответственно. Их носили по одной или друг на друге, как бы подчеркивая этим один из царских титулов – «Правитель двух стран». Но кто же объединил под своей властью Египет?

Борьба за усыхающий Нил

К середине IV тысячелетия до н.э. существовало множество во таких «деревень-государств» Стычки из-за земли заставляли их объединяться в союзы — около 20 возникло в Нижнем Египте, т.е. в зоне нильской дельты, и 22 — в Верхнем.

Тогда же Верхний Египет столкнулся с экологическим кризисом — настолько серьезным, что он мог вполне привести к войнам, завершившимся объединением страны. Геологические данные говорят о начавшемся пересыхании мелких водоемов — ландшафт, особенно восточнее Нила, до сих пор изрезан бывшими речными руслами. Очевидно, это стало вызывать нехватку продовольствия. Люди были вынуждены переселяться в долину самой великой реки, а также продвигаться на север, в дельту, где неизбежно сталкивались с жителями деревень Нижнего Египта. 

Արդեն Հայերեն Թարգմանած

Վերին և Ստորին Եգիպտոս

Ինչպե՞ս կարողացաք միավորել Վերին և Ստորին Եգիպտոսի թագավորությունները հզոր կայսրության մեջ: Գիտնականները կարծում են, որ գտել են այս հարցի պատասխանը:

Հին Եգիպտոսի մասին շատ բան է հայտնի, բայց դրա ծագման գործընթացը վատ է հասկացված: Հիմնական հակասական հարցերը. ինչպե՞ս երկու անկախ թագավորությունները՝ Վերին և Ստորին Եգիպտոսը, սկզբում հայտնվեցին Նեղոսի վրա, այնուհետև միավորվեցին մեկ տերության մեջ: Առեղծվածի կարևոր հուշումը գալիս է կարիճի ժայռի սխեմատիկ գծագրից (տես ստորև բերված պատկերը), որը, հնարավոր է, գծագրված է մարտիկի կողմից, ով կռվել է: Այս խորհրդանիշն ինքնին և նրա պատմած պատմությունը, կարծես, մեզ տանում են դեպի տիրակալը, որին սովորաբար անվանում են (Արքա Կարիճ):

Մ.թ.ա. 5000 թ եգիպտացիների նախնիները ապրում էին փոքր գյուղերում, որտեղ այժմ անապատ կա, իսկ հետո կար սավաննա: Շուրջը բավական փոքր լճեր կային, որոնցից, անձրևոտ եղանակին, շատ գետեր (վադիներ) հոսում էին դեպի մեծ Նեղոս: Այդ դարաշրջանի ժայռապատկերների շարքում կան գետաձիերի և կոկորդիլոսների պատկերներ։ Այն վայրերում, որտեղ այժմ կան չոր կիրճեր, նավակներ էին շրջում մարդկանցով և ապրանքներով: Յուրաքանչյուր գյուղ մի փոքրիկ պետություն էր, հաճախ ՝ իր աստվածությամբ, իսկ ավելի ճիշտ ՝ տոտեմ ՝ ​​կենդանի կամ բույս: Հնագետները նման պատկերներ են գտնում պեղված պաշտամունքային իրերի և կերամիկայի վրա: Հավանական է, որ այս տոտեմների բազմազանությունը հիմք է հանդիսացել հին եգիպտական ​​բարդ պանթեոնի համար, որը ներառում էր բազմաթիվ զոմորֆիկ ռոբոտներ:

Միասնության խորհրդանիշ: Հազարավոր տարիներ փարավոններն ունեին երկու թագ ՝ սպիտակ ՝ քորոցի տեսքով, և կարմիր ՝ դույլի նման, համապատասխանաբար ՝ Վերին և Ստորին Եգիպտոսներից: Նրանք հագնում էին մեկ առ մեկ կամ մեկը մյուսի վրա, կարծես շեշտը դնում արքայական կոչումներից մեկի վրա ՝ «Երկու երկրների տիրակալ»: Բայց ո՞վ միավորեց Եգիպտոսը իր իշխանության ներքո:

Պայքար Նեղոսի չորացնելու համար

IV-րդ հազարամյակի կեսերին: շատ էին նման «գյուղ -պետությունները»: Հողի շուրջ բախումները ստիպեցին նրանց միավորվել միությունների մեջ. մոտ 20 -ը ծագեցին Ստորին Եգիպտոսում, այսինքն. Նեղոսի դելտայի գոտում, իսկ 22 -ը ՝ Վերին:

Միևնույն ժամանակ, Վերին Եգիպտոսը բախվեց բնապահպանական ճգնաժամի `այնքան լուրջ, որ այն կարող էր հանգեցնել պատերազմների, որոնք ավարտվեցին երկրի միավորումով: Երկրաբանական տվյալները ցույց են տալիս ծանծաղ ջրային մարմինների չորացման սկիզբը. լանդշաֆտը, հատկապես Նեղոսից արևելք, դեռևս խճճված է նախկին գետային ջրանցքներով: Ակնհայտ է, որ դա սկսեց սննդի պակասի պատճառ դառնալ: Մարդիկ ստիպված էին շարժվել դեպի ամենամեծ գետի հովիտը, ինչպես նաև շարժվել դեպի հյուսիս դեպի դելտա, որտեղ նրանք անխուսափելիորեն հանդիպել էին Ստորին Եգիպտոսի գյուղերի բնակիչներին:VII,VIII,X,Միևնույն ժամանակ, Վերին Եգիպտոսը բախվեց բնապահպանական ճգնաժամի `այնքան լուրջ, որ այն կարող էր հանգեցնել պատերազմների, որոնք ավարտվեցին երկրի միավորումով: Երկրաբանական տվյալները ցույց են տալիս ծանծաղ ջրային մարմինների չորացման սկիզբը. լանդշաֆտը, հատկապես Նեղոսից արևելք, դեռևս խճճված է նախկին գետային ջրանցքներով: Ակնհայտ է, որ դա սկսեց սննդի պակասի պատճառ դառնալ: Մարդիկ ստիպված էին շարժվել դեպի ամենամեծ գետի հովիտը, ինչպես նաև շարժվել դեպի հյուսիս դեպի դելտա, որտեղ նրանք անխուսափելիորեն հանդիպել էին Ստորին Եգիպտոսի գյուղերի բնակիչներին:

Գործնական Քերականություն

1. Ընդգծված բառակապակցությունները փոխարինի՛ր բաղադրյալ բառերով:

Հայերի երկիրը հայտնի է որպես տուֆի ու բազալտի երկիր: Հրաբուխից առաջացող քարերի տեսակները շատ վաղ ժամանակներից օգտագործվել են որպես շինարարական նյութ: Տուֆով կառուցված եկեղեցիներ, կամուրջներ ու մեծ թվով ժամանակակից նոր կառուցված բաներ կան: Բազալտի ու տուֆի հետ մեր երկրից դուրս են հանվել բարձր որակ ունեցող մարմար, գրանիտ ու պեմզա:

2․ Ընդգծված բաղադրյալ բառերը փոխարինի՛ր բառակապակցություններով:

Մարգարտահատիկները տարբեր մեծության են լինում: Աշխարհում ամենամեծը լոնդոնյան թանգարանի մեծահռչակ ութսունհինգ գրամանոց մարգարիտն է: Համպարը թանկարժեք նյութ է, որը գործածվում է լավագույն օծանելիքների արտադրության մեջ: Դա սևավուն, քարանման նյութ է, որը միայն կաշալոտի աղիներում է լինում: Դա մեծ մասամբ հանում են տեգահար կաշալոտի աղիներից, բայց երբեմն ծովափին էլ կարող են գտնել:

3․ Տրված բառերը տեղադրի՛ր կետերի փոխարեն՝ համապատասխանեցնելով նախադասություններին:

Խռպոտ, դժոխք, գործընկեր, ոգևորվել, զառիվայր, անկոտրում, ընդհատել, միանգամայն:

Տոթ էր, աղմուկ ու խառնաշփոթ. կարծես … լիներ:

Գլորվում էր … լանջով:

Ձայնն էլ խզված էր ու …:

Առանց … լսեցին նրա ամբողջ ելույթը ու հետո նստեցին մտամոլոր:

Դու … անտեղյակ ես, դրա համար էլ խոսքդ չեն լսում ու աղմկում են:

… ոգի ունի, հեշտ չէ նրան ծնկի բերել:

Միանգամից … է ու կպչում գործի:

4․Բառարանի օգնությամբ գրիր տրված բառերի բացատրությունը:
Տրտմել                         ,                

վաղորդյան

մեղանչել

մաքառել

անտունի

դրվատել

երկնչել

5 . Տրված առածները ընդգծված բառերի հականիշների օգնությամբ լրացրո՛ւ:
Ամառվա փուշը …:
Բարեկամ կորցնելը հեշտ է, ……:
Դուրսը քահանա, ….:
Գիտունին գերի եղիր, ……:
Գիտունի հետ քար քաշի, …..:
Իր աչքի գերանը չի տեսնում, ….:

6․ Տրված դարձվածքներով նախադասություններ կազմի՛ր:
Աչքերով ուտել, խելքը ուտել, լույս աշխարհ գալ, գիշերը ցերեկ անել, գլխի ընկնել, ծակուծուկ մտնել:

Քիմիական նյութերի ազդեցությունը շրջակա միջավայրի վրա:

1. Ինչու՞ չի կարելի այրել կենցաղային աղբը:

Կենցաղային աղբը չի կարելի այրել, որովհետև նրա գոլորշին բարձրանում է և խանգարում է օզոնային շերտին, որը մարդու համար շատ օգտակար է, որովհետև օզոնային շերտը խանգարում է ուլտրամանուշակագույն հոսանքներին ներխուժել երկրի մթնոլորտ:

2. Որո՞նք են թթվային անձրևների առաջացման պատճառները, և ի՞նչ հետևանքներ կարող են դրանք ունենալ:

Ծծմբի և ազոտի օքսիդների պատճառով առաջանում են «թթվային անձրևները»: Ավտոմեքենաների, ինքնաթիռների, հրթիռների շարժիչներում բենզինի և այլ նավթանյութերի թերայրման հետևանքով մթնոլորտ են արտանետվում մեծ քանակությամբ թունավոր գազեր։

3. Համացանցից գտիր տեղեկություններ, պատրաստիր հետաքրքիր տեսանյութ կամ փոքրիկ ուսումնական նյութ:

4.Վայրի կենդանիների, թռչունների ու ձկների, հող ու ջրի պահպանման համար ի՞նչ քայլեր են արվում:

Չաղտոտել շրջակա միջավայրը, չայրել կենցաղային աղբը, չօգտագործել թունաքիմիկատներ։

Պարապմունք 27.

1)Նույն քարտեզի վրա տեղադրվել են 13 կմ և 26 կմ հեռավորություններ: Քարտեզի վրա քանի՞ անգամ է մի հատվածի երկարությունը մեծ մյուս հատվածի երկարությունից:
2 անգամ
26։13=2

2)Մի քարտեզի մասշտաբը 1:10000 է, մյուսինը՝ 1:150000

 Ո՞ր քարտեզի մասշտաբն է ավելի խոշոր:
1:10000 մասշտաբով քարտեզը ավելի մեծ է

3)Հեռավորությունը երկու գյուղերի միջև 180 կմ է: Քարտեզի վրա այդ գյուղերի միջև հեռավորությունը 18 սմ է: Քարտեզի 1 սմ-ին ի՞նչ հեռավորություն է համապատասխանում տեղանքում:
1:1.000.000

4)Քարտեզի վրա հատվածն ունի 8սմ երկարություն։ Գտե՛ք քարտեզի մասշտաբը, եթե այդ հատվածն տեղանքում

ա) 8 կմ է, ր 8 սմ է
բ) 120 կմ է, 120 սմ է
գ) 1840 կմ է, 1840սմ է
դ) 1600 կմ է, 1600 սմ է

ե) 2 կմ է, 2 սմ է
դ) 124 կմ է: 124 սմ է

5)Ապրանքի գինը նախ իջեցվել է 15%-ով, ապա՝ ևս 20 %-ով։ Որքա՞ն է դարձել ապրանքի գինը, եթե սկզբնական գինը եղել է 10000 դրամ։

6).Երեք թվերի գումարը հավասար է 20127­ի: Գումարելիներից մեկը ամենամեծ քառանիշ թիվն է, մյուսը՝ ամենափոքր վեցա­նիշ թվի և ամենամեծ հնգանիշ թվի տարբերությունը: Գտե՛ք երրորդ գումարելին:

7.Հաշվի՛ր.

3/5+4/8      
12/25-1/75  
3.1/7+2.⅝
4/7×12/25
27/49:9/7

8.Ստեղծագործական աշխատանք, կարևոր։

(Ժամկետը մինչև ամսվա վերջ)

Բլոգում նոր գրություն բացիր, վերնագիրը գրիր՝ Իմ սենյակի հատակագիծը, նկարիր քո սենյակը, ընտրիր թվային մասշտաբ, հիմնավորիր ընտրությունը, ցույց տուր ընթացքը․ինչպես ես չափումներ կատարկու,  ինչպես ես պատրաստում  հատակագիծը։ Կարող ես պատմելով գրել ընթացքի մասին, կարող ես նաև տեսանյութ պատրաստել, ինչպես քեզ հարմար է։Մաթեմատիկա 6, I մասԼրացուցիչ կրթություն

Վաղ պետական կազմավորումները Հայաստանի տարածքում

Առաջադրանք 1

Վաղ պետական կազմավորումները Հայաստանի տարածքում

Հայկական լեռնաշխարհում հնագույն պետական կազմավորումների մասին հիշատակություններ են տալիս հարևան ժողովուրդների սկղբնակղբոյւրները, մասնավորապես շումերական, աքքադական և խեթական արձանագրությունները, ինչպես նաև Աստվածաշունչը:

 Ըստ սկզբնաղբյուրների՝ լեռնաշխարհում պետականության ձևավորման գործընթացը սկսվել է դեռ մ.թ.ա III հազարամյակից և իր գագաթնակետին է հասել մ.թ.ա. I հազարամյակի սկզբներին:

Վաղ պետական կազմավորումները Հայաստանի տարածքում-

• Այս հատվածը կարդալուց հետո դուրս գրել, տալ նոր հասկացությունների բացատրությունները, սահմանումները:
  Արատտա Ք.ա XXVIII-XXVII
• Արմենիա Ք.ա XXIV-XXIII
• Հայասա թագավորությունը Ք.ա XV-XIII
• Նաիրի երկիրը Ք.ա XV-XIII
• Ուրարտու Ք.ա IX-VI
• Թվարկել Հայկական լեռնաշխարհի վաղ պետական կազմավորումները՝ նշելով նրանց գոյության դարերը:
• Համաձայն եք. որ Արատտան Հայասայից հզոր էր, հիմնավորիր պատասխանդ:

Արատտա/պատմել/

Հայաստանի Ք.ա. III-II հազարամյակների պատմության լուսաբանման համար անգնահատելի տեղեկություններ են հաղորդում Միջագետքի հնագույն` շումերական և աքքադական գրավոր հուշարձանները: Շումերները` աշխարհի առաջին քաղաքակրթություններից մեկի ստեղծողները, մինչև Հարավային Միջագետքը յուրացնելը բնակվել են Միջագետքի հյուսիսային և Հայկական լեռնաշխարհի հարավային շրջաններում: Հեռանալով այնտեղից` նրանք երկար ժամանակ պահպանել են կապը լեռնաշխարհի հետ: Այդ իսկ պատճառով մեր լեռնաշխարհի մասին ամենավաղ հիշատակությունները գտնում ենք շումերական գրավոր հուշարձաններում: Շումերները ստեղծեցին առաջին սեպագիրը, որը Ք.ա. III հազարամյակի երկրորդ կեսին նրանցից փոխառեցին սեմական ծագում ունեցող աքքադացիները, իսկ հետագայում այն լայն տարածում ստացավ Առաջավոր Ասիայի երկրներում, այդ թվում` Վանի թագավորությունում: Շումերական բնագրերում հիշատակվում է Արատտա երկիրը: Արատտան Հայկական լեռնաշխարհի մինչ օրս հայտնի առաջին վաղ պետական կազմավորումն է: Նրա մասին տեղեկությունները վերաբերում են Ք.ա. XXVIII-XXVII դարերին: Ի՞նչ են պատմում շումերական աղբյուրներն Արատտա երկրի, նրա տեղադրության, պետական կառուցվածքի, տնտեսության, մշակույթի և այլ հարցերի մասին: Հերոսավեպում Արատտան հիշատակվում է որպես բարձր լեռնային երկիր: Արատտայից Շումեր գնում էին գետով: Ուրուկ քաղաքով հոսող միակ գետը Եփրատն է, որի ավազանում միակ լեռնային շրջանը Հայկական լեռնաշխարհն է: Հետևաբար Արատտան, անկասկած,գտնվել է Հայկական լեռնաշխարհում: Այդ են վկայում նաև Շումերից Արատտա ճանապարհին հիշատակվող տեղանունները: Դրանցից է, օրինակ, Զամուա երկիրը: Վերջինս Ուրմիո լճի հարավում էր (ասորեստանյան աղբյուրներում Ուրմիո լիճը կոչվում է ), հետևաբար շարունակելով Շումեր-Զամուա գիծը` անխուսափելիորեն դուրս կգանք Հայկական լեռնաշխարհ: Հայտնի է, որ Հայկական լեռնաշխարհի հետ էր կապվում իմաստության և տիեզերական ջրերի աստված Հայ(ա)ի պաշտամունքը, որի որդի Հայկն Արատտայի հովանավոր աստվածն էր: Արատտան եղել է աստվածապետական (կրոնապետական կամ թեոկրատական) կարգերով երկիր: Դա պետական կառավարման այն ձևն է, որում և´ աշխարհիկ, և´ հոգևոր ողջ իշխանությանը տիրում էր հոգևոր դասը, որն էլ Աստծո անունից իրականացնում էր իշխանությունը: Արատտայի արքան միաժամանակ երկրի գերագույն քուրմն էր: Երկրի ճակատագրին վերաբերող կարևոր հարցերի լուծման համար քրմապետ-արքան գումարում էր ավագների ժողով: Հիշատակվում է երկրի գլխավոր տնտեսական պաշտոնյան, որը կոչվում էր : Արատտայում հիշատակվում են նաև տնտեսական ոլորտի պաշտոնյաներ` հարկահաններ, վերակացուներ, ինչը խոսում է երկրում արդեն որոշակի զարգացում ստացած պետական համակարգի մասին: Մեզ են հասել տեղեկություններ նաև Արատտայի և Շումերի տնտեսական հարաբերությունների մասին: Արատտացիները հացահատիկ և այլ երկրագործական ապրանքներ են ներմուծել և փոխարենը արտահանել մետաղներ ու թանկարժեք քարեր: Բացի դրանից, հարավ են ուղարկել նաև շինարարական հումք`: Շումերում որպես քաշող ուժ և փոխադրամիջոց օգտագործվել են ավանակները, Արատտայում` ձիերը: Ձիերի կիրառումը տնտեսության մեջ և ռազմարվեստում բերեց աննախադեպ առաջընթացի: Շումերական բնագրերը տեղեկություններ են պահպանել Արատտայի բանակի և պարսպապատ մայրաքաղաքի մասին: Դրանցից մեկի համաձայն` շումերական բանակը պաշարում է Արատտայի համանուն մայրաքաղաքը, սակայն մեկ տարի պաշարելով` չի կարողանում գրավել. …Արատտայի մասին կարևորագույն տեղեկություններից մեկն Արատտայում սեփական գրի գործածության փաստն է, ինչն ապացուցվում է նաև Հայկական լեռնաշխարհից հայտնաբերված Ք.ա. III հազարամյակի մեհենագիր հուշարձաններով, որոնք դեռևս վերծանված չեն: Ք.ա. XXVIII-XXVII դարերում Արատտայից Շումեր էին գնում ճարտարապետներ այնտեղ մեծ շինություններ կառուցելու նպատակով: Ք.ա. XXVI-XXV դարերով թվագրվող բնագրերում Միջագետքում բնակություն հաստատած սուբարեցիները հիշատակվում են որպես դպիրներ, դպրապետեր, հացթուխներ, հացթուխապետեր, դարբիններ, այգեպաններ և այլն: Հետաքրքիր է նաև այն փաստը, որ Արատտայի հիշատակության ժամանակաշրջանում Հայկական լեռնաշխարհը միավորված էր մեկ մշակութային գոտում,որը հնագիտական գրականության մեջ ընդունված է կոչել Հայաստանի վաղբրոնզիդարյան մշակույթ:

Առաջադրանք 2

Հայ ժողովրդի կազմավորումը տեղի է ունեցել Հայկական լեռնաշխարհում։ Ք.ա. III հազարամյակում և II հազարամյակի առաջին կեսին Հայկական լեռնաշխարհում ապրում էին տասնյակ և հարյուրավոր ցեղեր։ Նրանց մեծագույն մասը պատկանում էր հնդեվրոպական լեզվաընտանիքին։ Սկզբնապես հնդեվրոպացիների նախահայրենիքն ընդգրկել է Փոքր Ասիայի արևելյան հատվածը, Հայկական լեռնաշխարհը և Իրանական սարահարթի հյուսիսարևմտյան շրջանները։ Հիշյալ տարածքներում, բացի հայերի նախնիներից, ապրել են նաև գերմանացիների, հույների, ռուսների, հնդիրանական և այլ ժողովուրդների նախնիները։ Նրանց լեզուներն անվանում են հնդեվրոպական լեզվաընտանիք, քանի որ դրան պատկանող ժողովուրդները բնակեցնում են Հնդկաստանից մինչև Եվրոպայի արևմուտքը ձգվող երկրների գրեթե ամբողջ տարածքը։ Հնդեվրոպական լեզուներով խոսող ցեղերը ժամանակին իրենց նախահայրենիքից շարժվել են դեպի իրենց ապագա հայրենիքները։ Այնտեղ բնակվող ցեղերից ավելի ուժեղ, կենսունակ և կազմակերպված լինելով՝ նրանք տեղացիներին են փոխանցել իրենց լեզուները և, միավորվելով, կազմել են տարբեր ժողովուրդներ։

Հնդեվրոպական ցեղերի տեղաշարժերի հետևանքով ձևավորվեցին հույները, գերմանացիները, ռուսները և սլավոնական մյուս ժողովուրդները, արիացիները, որոնց թվում մեր հարավային հարևան պարսիկները։ Հայերը, փաստորեն, միակ հնդեվրոպական ժողովուրդն են, որ ձևավորվեցին որպես ժողովուրդ հնդեվրոպական նախահայրենիքում և հասան XXI դար։ Հետևաբար հայերը Հայկական լեռնաշխարհի տեղաբնիկ ժողովուրդ են։

Հայոց լեզվի ծագումը

Հայոց լեզուն ծագել է հայ ժողովրդի ձևավորմանը զուգընթաց՝ Հայկական լեռնաշխարհում: Պատկանում է հնդեվրոպական լեզվաընտանիքին և առանձին՝ ինքնուրույն ճյուղ է: Նախամաշտոցյան շրջանում մշակվել է բանավոր խոսքում, բանահյուսության մեջ, պաշտամունքային արարողությունների, իսկ քրիստոնեության ընդունումից հետո՝ նաև քարոզչության ընթացքում: Գրավոր հուշարձաններով ավանդվել է V դարի սկզբից՝ հայոց գրերի գյուտից անմիջապես հետոՀայոց լեզուն համարվում է յուրատեսակ և ինքնատիպ: Այն պատկանում է հնդեվրոպական լեզվաընտանիքի արևելյան խմբին և իր հատկանիշներով նման է սլավոնական, հնդիրանական և բալթյան լեզուներին: Իսկ Հայաստանի աշխարհագրական դիրքով բացատրվում է լեզվի նմանությունը որոշ արևմտյան հնդեվրոպական լեզուների հետ: Հայոց լեզուն դարերի ընթացքում չի դարձել «քարացած» լեզու, ինչպես օրինակ լատիներենն ու հնդեվրոպական լեզվախմբին պատկանող մյուս հնագույն լեզուն — հին հունարենը, այլ շարունակում է զարգանալ, լրացնելով իր բառացանկը նորանոր բառերով և քերականական փոփոխությունների է ենթարկվում, արդիականանալով և ժամանակակից ոգի ստանալով:

Այսօր հայոց լեզուն հարուստ բառարան ունի: Պարսկական բազմադարյան լուծն իր հետքն է թողել լեզվի վրա, ինչով բացատրվում է պարսկական մեծաքանակ բառերի առկայությունը արդի հայոց լեզվում: Քրիստոնեության զարգացման հետ լեզվում կիրառական դարձան սիրիական և հունարեն բառերը: Խաչակրաց արշավանքներից մնացին ֆրանսիական ծագում ունեցող բառերը: Իսկ Օսմանական պետության ազդեցությամբ պայմանավորված են թյուրքալեզու բառերի օգտագործումը թե խոսակցական և թե գրական հայերենում: Չնայած այդ ամենին, հայոց լեզուն պահպանել է 11 000 բառարմատ, որոնցից 900 — ը պատկանում են հենց հնդեվրոպական լեզվախմբին:

Իր լեզվախմբում հայոց լեզուն համարվում է հնագույն գրավոր լեզուներից մեկը: Գրավոր խոսքը  Հայաստանում սկսել է զարգանալ 4 — րդ դարավերջին, հայկական այբուբենի ստեղծման հետ միաժամանակ: Գրավոր լեզուն հիմք դրեց թարգմանչական գործունեությանը: Սկսեց թարգմանվել մեծ քանակությամբ հոգևոր գրականություն այլ լեզուներից: Ի շնորհիվ դրա մինչ մեր օրերն են հասել անտիկ գրականության գոհարներ, հայերեն թարգմանված և մենք դրանք փոխանցում ենք հաջորդ սերունդներին, քանի որ այդ թարգմանությունների բնօրինակները վաղուց ոչնչացված են: Առաջին հայ թարգմանիչը համարվում է Մեսրոպ Մաշտոցը, իսկ առաջին հայերեն թարգմանված գիրքը Աստվածաշունչն է:

Հայոց լեզվի զարգացման հաջորդ փուլը դա միջնադարյան հայոց լեզուն է: 5 — րդ դարում, գրաբարին զուգահեռ սկսեց օգտագործվել միջնադարյան հայոց լեզուն: Այս լեզվով շարադրվում էին բժշկական, գյուղատնտեսական ձեռնարկներ, պոեզիա: Այն դարձավ ժամանակի պաշտոնական կիրառելի լեզուն և կամաց սկսեց դուրս վանել գրաբարին: Միջնադարյան հայերենն էլ ժամանակի ընթացքում վեր ածվեց արդի հայոց լեզվի, որով այսօր աշխարհում խոսում են մոտ 10 միլիոն մարդ:

Ժամանակակից հայոց լեզուն երկու ճյուղ ունի-արևմտյան (կոնստանտինոպոլսյան բարբառով) և արևելյան (արարատյան բարբառով): Արևելահայերենը հանդիսանում է գրական լեզու Հայաստանում, Հնդկաստանում և նախկին խորհրդային պետություններում ապրող հայերի համար: Արևմտահայերենը  ԱՄՆ — ում, Իտալիայում, Ֆրանսիայում, Լիբանանում ապրող հայերի գործածական լեզուն է:  Ի տարբերություն արևմտահայերենի, արևելահայերենը 1920 — ական թվականներից համարվում է Հայաստանի Հանրապետության պետական լեզուն:

Առաջադրանքը կարդալուց հետո դուրս գրիր.

ա.ամենատպավորիչ հատվածը

բ.ինչ նոր տեղեկություն բացահայտեցիր

գ.ամփոփիր 10 նախադասությամբ

Լրացուցիչ

ОТКУДА ВЗЯЛСЯ ЯЗЫК: Основные теории/տեսանյութ/-ամփոփել 10-15 նախադասությամբ

Первое слово. Когда и как возникла речь | Большой скачок

Պարապմունք 26.

Մասշտաբի գաղափարը (տեսություն)
 

Հիշենք, որ հատվածների երկարությունները չափելու համար օգտագործվում ենք չափման միավորները՝ 1մմ,1սմ,1մ,1դմ,1կմ, ընդ որում երկու հեռավորություն հարմար է համեմատել, եթե դրանք տրվում են նույն չափման միավորներով: Հաճախ հեռավորությունները բնության մեջ անհրաժեշտ է լինում տեղափոխել գծագրերի և քարտեզների վրա: Բոլոր հեռավորությունները, որոնք տեղափոխվում են միևնույն քարտեզի վրա պետք է համեմատելի լինեն, այսինքն՝ պահպանեն բնության մեջ եղած հարաբերությունները:

 Օրինակ՝ եթե բնության մեջ մի հեռավորություն 7 անգամ մեծ է մյուսից, ապա քարտեզի վրա ևս այն պետք է 7 անգամ մեծ լինի մյուսից:

Որպեսզի բնության մեջ եղած հեռավորությունները տեղափոխվեն քարտեզի վրա օգտագործում են մասշտաբը, որն իրենից ներկայացնում է քարտեզի վրա գտնվող հատվածի երկարության հարաբերությունը համապատասխան հատվածի երկարությանը բնության մեջ:  

Մասշտաբը ցույց է տալիս, թե քանի անգամ է հեռավորությունը քարտեզի վրա ավելի կարճ` տեղանքում եղած հեռավորությունից:

Ուշադրություն:

Հաճախ մասշտաբը տրվում է կոտորակի (հարաբերության) տեսքով:
Օրինակ՝ օգտագործելով քարտեզի 1:12500000 մասշտաբը, գտնենք իրական հեռավորությունը տեղանքի վրա գտնվող A և B կետերի միջև, որոնց հեռավորությունը քարտեզի վրա 7 սմ է:

Լուծում

Քարտեզի 1 սմ-ին համապատասխանում է տեղանքի 12500000 սմ-ը կամ 125 կմ-ը:

Եթե 1 սմ-ը 125 կմ է, ապա 7 սմ-ը կլինի 125⋅7=875 կմ:

Պատասխան՝ 875կմ:

Հարցեր, առաջադրանքներ:

1.Ի՞նչ է մասշտաբը:

Մասշտաբը ցույց է տալիս, թե հեռավորությունը քարտեզի վրա ավելի կարճ՝ տեղանքում եղած հեռավորությունից:

2.Քարտեզի վրա, որի մասշտաբը 1 ։ 10000000 է, Երևանի և Թբիլիսիի հեռավորությունը 2սմ է։ Որքա՞ն է Երևանի և Թբիլիսիի իրական հեռավորությունը։

2×10.000.000=20.000.000սմ=200կմ

3. Հողակտորի հատակագծի մասշտաբը 1 ։ 5000 է։ Ինչքա՞ն կլինի հողակտորում երկու կետերի հեռավորությունը, եթե համապատասխան կետերի հեռավորությունը հատակագծում հավասար է`

ա) 3սմ-ի

3×5000=15.000սմ=150մ

բ) 10սմ-ի

10×5000=50.000սմ=500մ

գ) 1/2սմ-ի

1/2×5000=2500սմ=25մ

դ)1.3/4 սմ-ի

3/4×5000=3750սմ

4.Քարտեզի վրա Դիլիջան և Արթիկ քաղաքների հեռավորությունը 5սմ է: Գտեք այդ քաղաքների հեռավորությունը տեղանքում, եթե քարտեզի մասշտաբը 1:1000000 է:

10.000.000×5=50.000.000=50.000կմ

5.Քարտեզի վրա Գորիս և Վանաձոր քաղաքների հեռավորությունը   7սմ է: Գտեք այդ քաղաքների հեռավորությունը տեղանքում, եթե քարտեզի մասշտաբը 1:5000000 է:

50.000.000×7=350.000.000

6..Քարտեզի մասշտաբը 1:300000 է: Տեղանքում երկու քաղաքների միջև հեռավորությունը 12կմ է: Որոշիր այդ քաղաքների հեռավորությունը քարտեզի վրա:

1200000:300.000=4